...πάντα θα βλέπω αυτά που προορίζονται για μένα, ακόμη κι αν δε μπορείς να με δεις...
Προάγγελος

Η θεωρία, η πράξη και η νόηση

Στη ζωή, θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχουν τρία πράγματα: η θεωρία, η πράξη και η νόηση. Συχνά λέμε πως η θεωρία απέχει πολύ από την πράξη, όμως, θεωρώ πως και η νόηση δε μπορεί να λείπει από το σχήμα αυτό.

Όπως το σκέφτομαι, προσπαθώντας να δώσω έναν ορισμό στη λέξη “πράξη”, θα έλεγα πως ό,τι περιλαμβάνει κίνηση από μέρους μας, αποτελεί πράξη. Ίσως, καλύτερα, να πούμε πως η πράξη είναι η λέξη που βρήκε ο άνθρωπος, ή μάλλον που εφηύρε, για να περιγράψει το αποτέλεσμα της ενέργειας των ρημάτων της γλώσσας του. Έτσι, έχουμε το ρήμα “μιλάω” που προκαλείται από κίνηση των χειλιών, ή το ρήμα “κοιτάω” που συνδυάζεται με την, έστω και ελάχιστη, μετατόπιση των βολβών ή της αντικατοπτριζόμενης εικόνας των βολβών του ματιού. Ας κρατήσουμε αυτό ως ορισμό της πράξης και ας προσπαθήσω τώρα να εξάγω συμπερασματικά τον ορισμό της θεωρίας.

Η θεωρία μάλλον έχει να κάνει με τη σκέψη. Όταν κάποιος πιστεύει ότι κάτι ισχύει, αυτό θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η θεωρία του. Αυτή η πίστη φυσικά δε σημαίνει ότι αντικατοπτρίζεται και στην πραγματικότητα. Μπορεί μία θεωρία να προέκυψε από εσφαλμένα αποτελέσματα που δεν επαληθεύθηκαν επαρκώς τη στιγμή της καταχώρησής τους.

Τον όρο “θεωρία” βέβαια, μπορούμε να τον συναντήσουμε πιο συχνά σε επιστημονικούς κύκλους (είτε εκπαίδευσης, είτε συζήτησης), όπου η ύπαρξη επαληθευμένων αποτελεσμάτων θεωρείται αυτονόητη. Αντίθετα, όταν μιλάμε για μη-επαληθευμένα αποτελέσματα, ή για τη μη διενέργεια έρευνας ή για έναν μη επιστήμονα, απλώς αναφερόμαστε στη γνώμη κάποιου, αλλά όχι στη θεωρία του. Ίσως βέβαια να υπερτιμούμε τη σημασία της θεωρίας με αυτόν τον τρόπο. Ή ίσως να υποτιμούμε τη γνώμη των ανθρώπων.

Πιο πιθανό θεωρώ το τελευταίο. Αν ο άνθρωπος απέναντί μας έχει τρία ή τέσσερα διπλώματα παραπάνω από εμάς, ό,τι κι αν πει, και χαζομάρα να είναι, το επικροτούμε. Αν ο άνθρωπος, όμως, είναι “λιγότερος” από εμάς, πρώτα απορρίπτονται και ύστερα ακούγονται. Σίγουρα, όμως, πρώτα θα συγκριθεί με τον ανώτερό μας και έπειτα, αν τολμάει, ακόμη, να μιλάει, τα λόγια του θα απορριφθούν.

Καταλήγοντας, πάντως, πιστεύω αυτό που είπα και στην αρχή. Η θεωρία είναι η προσομοίωση κάποιων καταστάσεων, πρακτικά δυνατών ή αδύνατων, μέσα σε ένα ιδεατό περιβάλλον υποκειμενικά κατευθυνόμενο.

Αφού, λοιπόν, υπήρξε υποκειμενική ικανοποίηση από μέρους μου για τους ορισμούς που εξόρυξα από τις σκέψεις μου για τη θεωρία και την πράξη, ήρθε η ώρα να αναφερθώ στη νόηση και στο γιατί πιστεύω πως δε μπορεί να απουσιάζει από το σχήμα-σύνδεση των άλλων δύο όρων. Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω απόλυτα, αλλά τώρα που ήδη έχω αρχίσει να σκέφτομαι είναι πολύ αργά για να κάνω πίσω.

Νόηση είναι η σκέψη. Όχι το αποτέλεσμα αυτής αλλά η διαδικασία της. Μέσα από τη νόηση μπορούμε να οδηγηθούμε ευκολότερα ή δυσκολότερα σε αποτελέσματα έγκυρα που θα χρησιμοποιηθούν για τον καλύτερο ορισμό μίας θεωρίας.

Μία θεωρία-ρήση ρωτάει αν ο γάιδαρος πετάει. Ως πρόταση στέκει. Έχει άρθρο, ουσιαστικό-υποκείμενο και ρήμα. Επίθετο δεν έχει αλλά ούτε και επιδέχεται επίθετο το συγκεκριμένο ρήμα. Πρακτικά μπορούμε να το ελέγξουμε ρίχνοντας ένα σεβαστό αριθμό γαϊδάρων από ένα γκρεμό, ελπίζοντας πως ο κίνδυνος της ζωής τους θα τους αναγκάσει να μας αποδείξουν ότι μπορούν να πετάνε.

Μετά τον πειραματισμό με πολλά κακόμοιρα ζώα, θα συνειδητοποιούσαμε πως οι γάιδαροι δε μπορούν να πετάξουν γιατί τους λείπει κάτι βασικό: τα φτερά. Και φτερά να είχαν, όμως, κανείς δεν εγγυάται ότι θα μπορούσαν να πετάξουν. Πρώτον, γιατί είναι θηλαστικά και όχι πουλιά, και δεύτερον γιατί δε μπορούν όλα τα πουλιά να πετάξουν, όπως στην περίπτωση των πιγκουίνων. Η μόνη περίπτωση η φράση “ο γάιδαρος πετάει” να είναι αληθής, είναι αν εννοούμε κάποιο πουλί σαν γάιδαρο.

Η νόηση, λοιπόν, είναι η λέξη που υποδηλώνει τη δυνατότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει, ώστε να μη χρειαστεί να αναλωθεί σε άσκοπο πέταγμα γαϊδάρων από το γκρεμό, για να αποδείξει το αυτονόητο, και να καταλαβαίνει τί σημαίνει η κάθε λέξη της γλώσσας στην οποία συνομιλεί, ώστε να ξέρει τί εννοεί ο περισσότερος κόσμος με τη λέξη “γάιδαρος” κι ότι δεν είναι εύκολο μονομιάς να αλλάξει αυτή η σημασία.

Μπορούμε, λοιπόν, να δούμε πόσο σημαντική είναι η νόηση στη σχέση πράξης και θεωρία. Φανταστείτε ένα κόσμο χωρίς νόηση, μόνο με θεωρίες και πράξεις. {Η πρώτη λέξη που μου ήρθε στο μυαλό είναι “αναρχία”. Όμως, η αναρχία δεν έχει σχέση με την έλλειψη παραγωγής νόησης.}

Θα ήταν ένας κόσμος όπου ο καθένας λέει τις θεωρίες του, χωρίς προηγουμένως να τις έχει επαληθεύσει(και είναι αλήθεια κακό αυτό;) ή όπου ο καθένας πράττει ελεύθερα(αν μπορεί να θεωρηθεί ελευθερία η μη-βούληση) ό,τι θέλει, όπου θέλει και όποτε θέλει. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο κόσμος αυτός, ο κόσμος που ζούμε, είναι αυτός που περιγράφω.

Το μόνο που δε μπορούσε κανείς να υποπτευθεί, είναι πως ο κόσμος εξασκεί τη νόηση μέχρι την ηλικία των 15 με 16 το πολύ. Ο πολύς κόσμος. Έπειτα από αυτή την ηλικία, ο κάθε άνθρωπος έχει συνήθως αρκετές επιλογές στο βιογραφικό του ώστε να συνεχίζει σε πλεύση με αυτές τις επιλογές.

Λέει μια παροιμία πως “των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσουν μαγειρεύουν”. Δεν είναι κακό αυτό. Προνοητικό είναι. Όμως, η νόηση δεν είναι κάτι που μπορεί να κάνεις μόνο μία φορά στη ζωή σου και έπειτα να βαδίσεις με τα αποτελέσματα που προέκυψαν.

Όσο ζεις, απαιτείται να σκέφτεσαι. Όσο ζεις, οι καταστάσεις αλλάζουν, εξελίσσονται. Εμείς οι ίδιοι εξελισσόμαστε. Δε μπορούμε ανόητα να εκφράζουμε τις ίδιες απόψεις που είχαμε 10 χρόνια πριν. Ούτε καν μία μέρα πριν. Ανόητα. Χωρίς νόηση. Χωρίς σκέψη και διάκριση για το τί έχει αλλάξει από την τελευταία φορά που σκεφτήκαμε το ίδιο θέμα, κι αν αυτά που μας οδήγησαν στη θέσπιση κάποιων πιστεύω του εαυτού μας, υπάρχουν ακόμη μέσα μας και εδραιωμένα. Αν υπάρχουν, καλώς κάνεις και δεν αλλάζεις απόψεις. Αν, όμως, δεν υπάρχουν, μην αναλώνεσαι σε άσκοπες κριτικές και πεποιθήσεις.

Θα μου πεις τώρα ότι “άμα είναι έτσι, δε θα πρέπει να πιστεύω σε τίποτα”. Συχνό λάθος, αλλά αυτό δεν το κάνει λιγότερο λάθος. Η πράξη βλέπεις, είτε θέλουμε είτε όχι, μπορεί να συμβεί μόνο στον πραγματικό κόσμο. Με αυτά τα σταθμά και με αυτούς τους φυσικούς νόμους μπορεί η κάθε πράξη να γίνει.

Η θεωρία έχει την ακριβώς αντίθετη φιλοσοφία και πλεύση. Δε χρειάζεται καμία πτυχή του γήινου κόσμου για να μπορέσει να υπάρξει. Η θεωρία μπορεί να περιοριστεί, κατά κάποιο τρόπο, μόνο αν θεωρήσουμε πραγματική, ουσιαστική και αληθή την πρόταση “κάθε φαντασία του ανθρώπου είναι, έστω και ελάχιστα, απόρροια μιας αληθινής εικόνας που αντίκρισε το θνητό μάτι”.

Η νόηση, λοιπόν, είναι ο συνδετικός κρίκος της θεωρίας και της πράξης. Η εξουσία που έδωσε η φύση στον άνθρωπο για να μπορεί να βλέπει πιο μακριά από τον κόσμο του ορατού, αλλά και για να φέρνει πιο κοντά στην πραγματικότητα τον κόσμο του ιδεατού και του ονείρου, όπως τον έχει ο καθένας δομημένο στο μυαλό του. Κι αυτός ο κόσμος, ο κόσμος της νόησης του ανθρώπου, έχει τη δύναμη, σε αντίθεση με τους κόσμους των άλλων έμβιων οργανισμών του ζωικού βασιλείου, να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Άλλωστε... “Μια εικόνα χίλιες λέξεις”... Η θεωρία, η πράξη και η νόηση του φωτογράφου, των απεικονιζόμενων προσώπων, των ανθρώπων που τους επηρέασαν και της φύσης.

Δεν υπάρχουν σχόλια: